Historyczne początki Ząbkowic nikną w pomroce dziejów. Można przypuszczać, że jako osada już w XIII wieku były częścią kompleksu majątkowego biskupstwa krakowskiego zwanego kluczem sławkowskim, w którym pozostawały aż do 1789 r.

Pierwsza pewna wzmianka o Ząbkowicach pojawia się dopiero w dziele kanonika krakowskiego Jana Długosza pt. Liber beneficiorum („Księga uposażeń diecezji krakowskiej”) z ok. 1470-1480 r. Od połowy XV wieku były wsią biskupią zaliczaną do parafii w Chruszczobrodzie. Dzieje przemysłu w Ząbkowicach rozpoczęły się w 1763 r., gdy z rozkazu biskupa Kajetana Sołtyka nad rzeką Trzebyczką wybudowano hutę żelaza.

Sejm pod pretekstem uchwalenia podatków na wojsko w 1789 r. przekazał Skarbowi Koronnemu część majątków biskupich w tym m. in. klucz sławkowski. W skutek III rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 r. Ząbkowice stały się częścią Królestwa Prus. W 1807 r. na terytorium Księstwa Warszawskiego wydzielono donację marszałka Jeana Lannes (drugie „Księstwo Siewierskie”), do której przyłączono m.in. Ząbkowice. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r. Ząbkowice znalazły się w granicach Królestwa Polskiego połączonego unią personalną z Cesarstwem Rosyjskim. W tym okresie utworzono nową jednostkę administracyjną, której podporządkowano Ząbkowice, była to Gmina Olkusko-Siewierska, która (z przerwą w l. 1915-1919) przetrwała do aż końca lat 40. XX wieku.