Sierociniec Zagłębia Dąbrowskiego

* * *

Rada Powiatowa Opiekuńcza: opieka nad dziećmi

Jeszcze zanim powstał tytułowy sierociniec miejscowi społecznicy prowadzili działalność na rzecz ubogich dzieci. Poważnym wyzwaniem w tym względzie okazała się I wojna światowa. Po opanowaniu ziem Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austriackie- w 1915 r. w Warszawie została utworzona Rada Główna Opiekuńcza, która była najważniejszą organizacją pomocową dla ofiar wojny. Jedną z dziedzin działalności Rady było niesienie pomocy dzieciom poprzez organizację schronisk, żłobków i ochronek, wydawanie żywności itd. W terenie funkcjonowały Rady Powiatowe Opiekuńcze oraz Rady Miejskie Opiekuńcze. Jako osoby odpowiedzialne w Ząbkowicach wyznaczono Adama Piwowara i ówczesnego sołtysa wsi p. Romanowskiego. Na wiosnę 1916 r. rada powiatu będzińskiego postanowiła ograniczyć fundusze na utrzymanie ochronek,  natomiast te środki polecono przeznaczyć na wyżywienie najmłodszych mieszkańców.

Rada Powiatowa Opiekuńcza i ochronki (quasi „przedszkola” tj. zakłady charytatywno-wychowawcze dla ubogich dzieci pozbawionych opieki matek, które podejmowały pracę zawodową): „Kurjer Zagłębia” nr 89 z 18 kwietnia 1916 r.

Założenie placówki i jej działalność

Pierwsza zachowana wzmianka prasowa na temat sierocińca w Ząbkowicach pochodzi prawdopodobnie z początku 1923 r. Autor monografii Ząbkowic, Andrzej Lorenc okres działalności placówki datuje na lata 1922-1937. Podobne placówki nazywane schroniskami sierocymi istniały także w Strzemieszycach i w Niegowonicach. Ważnym wydarzeniem w dziejach ośrodka było z pewnością sprowadzenie przez sejmik powiatu będzińskiego w czerwcu 1926 r. zakonnic Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP wraz z grupą podopiecznych. Od tej pory fachowy personel miały stanowić wspomniane siostry zakonne. Pomimo szczytnego celu sierociniec bywał nierzadko ostro krytykowany, co zostało dość dokładnie omówione na kartach monografii.

Już w drugiej połowie lat 20. XX w. ząbkowicki budynek Sierocińca im. marszałka Piłsudskiego wymagał gruntownego remontu. 20 maja 1928 r. redakcja „Expresu Zagłębia” informowała czytelników:

Na naszym terenie powstała zbożna myśl utworzenia sierocińca im. marszałka Piłsudskiego. O ile chodzi o teren, to Ząbkowice w tym względzie są miejscowością wymarzoną. Plac pod sierociniec nabył sejmik będziński i w starych budynkach po smutnej pamięci straży pogranicznej dwa z nich zostały przerobione na przytułek, w którym znalazły opiekę i schronienie płci obojga sieroty z miast naszego Zagłębia. Centrum budynku wskutek zniszczenia dachu ulega dalszej rujnacji. Szkoda budynku, który jeszcze dziś przedstawia dużą wartość. Sierociniec im. marszałka Piłsudskiego mógłby stanąć w tem miejscu niewielkim kosztem. Kamień i drzewo jest na miejscu. Pozatem znaną jest ofiarność mas robotniczych Zagłębia, a Ząbkowic w pierwszem rzędzie. Idzie tylko o zrealizowanie projektu. Najpóźniej za rok w Ząbkowicach mógłby stanąć pierwszorzędny sierociniec”.

Statut Sierocińca Miast Zagłębia

Podstawowym źródłem do odtworzenia struktury organizacyjnej omawianej placówki opiekuńczo-wychowawczej pozostaje zachowany w aktach miejskich Dąbrowy Górniczej „statut wzorowy” z początku 1927 r. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na oficjalną nazwę: Sierociniec Miast Zagłębia w Ząbkowicach.

Już paragraf 1. głosił, że jego właścicielami były miasta: Sosnowiec, Będzin i Dąbrowa Górnicza. Niemniej udziały poszczególnych miast nie były równe- miasto Sosnowiec składało się na połowę kapitału zakładowego, natomiast po 1/4 dostarczyły samorządy Dąbrowy Górniczej i Będzina. liczba podopiecznych, które dany samorząd miał prawo umieścić w placówce zależał bezpośrednio od  wspomnianych wyżej proporcji. Prowadzenie administracji, proces wychowania dzieci (opracowanie dla nich regulaminu), wykonywanie budżetu należały do obowiązków Dyrektora, który był wybierany przez Komisję właścicieli. Dyrektor był zobowiązany m.in. do składania Kuratorowi comiesięcznych sprawozdań. Na stanowisko Kuratora sierocińca, Komisja właścicieli złożona z przedstawicieli samorządów, wybierała na roczną kadencję  prezydenta, wiceprezydenta miasta lub inną osobę wskazaną przez Magistrat. Najwyższym organem sierocińca w Ząbkowicach była zatem Komisja właścicieli, która zatrudniała i zwalniała dyrektorów, delegowała kuratora, przedstawiała projekty do urzędów itp. Na mocy statutu zadanie ściągania opłat na rzecz placówki zostało powierzone magistratowi miasta Dąbrowa Górnicza.

Statut sierocińca z zasobu Archiwum Państowego w Katowicach, fot. A. Rybak.
Fotografia sióstr zakonnych przy łóżkach dzieci w sierocińcu w Ząbkowicach (1931 r.) pochodzi ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Bibliografia

Archiwum Państwowe w Katowicach, Akta Miasta Dąbrowa Górnicza, sygn. 321. Protokoły Rady Miasta Dąbrowa Górnicza, s. 32 – 35 Statut wzorowy Sierocińca Miast Zagłębia w Ząbkowicach, 1927 r.

„Expres Zagłębia” nr 118 z 20 maja 1928 r.

„Kurjer Zagłębia” nr 89 z 18 kwietnia 1916 r.

Andrzej Lorenc, Ząbkowice, t. 2, w Zagłębiu Dąbrowskim lata 1918-2018,

Dąbrowa Górnicza 2020 (zwłaszcza rozdział na s. 131-137):

http://new.muzeum-dabrowa.pl/wp-content/uploads/2020/07/Z%C4%84BKOWICE-TOM-II-Edycja-2020-.pdf

 

Za wykonanie kwerendy archiwalnej i odnalezienie statutu sierocińca chciałbym podziękować Dyrektorowi Muzeum Miejskiego „Sztygarka” Arkadiuszowi Rybakowi.

Opracował: Mateusz Siembab

Zobacz także

Pomóż nam stworzyć

kronikę wydarzeń bohaterów i miejsc!

Jeśli posiadasz w domowym archiwum zdjęcia, notki prasowe, czy inne materiały, którymi chciałbyś się z nami podzielić, śmiało – napisz do nas! Dołożysz swoją cegiełkę do wspaniałego przedsięwzięcia, które będzie służyć i edukować nas jeszcze przez wiele pokoleń.

Jeśli chcesz podzielić się z nami częścią swojej historii,
prześlij je za pomocą poniższego przycisku

Bądź na bieżąco

Newsletter

Chcesz dostawać od nas informacje o najnowszych wydarzeniach, wystawach i artykułach? Zapisz się!

Dziękujemy za zapisanie się do naszego newslettera

Skip to content