Rok 1938 czyli podział drużyny?
Obfitującym w ważkie wydarzenia okazał się rok 1938, w którym inż. A. Chojnacki wyjechał z Ząbkowic ze względu na podjęcie pracy na stanowisku dyrektora fabryki kwasu siarkowego w Katowicach. Z pełnionej funkcji musiał ustąpić pod koniec roku, ponieważ jeszcze na walnym zebraniu 5 października występował w gronie członków zarządu jako opiekun drużyny. W wykonanych dla Starostwa Powiatowego w Będzinie kwestionariuszu A. Chojnacki widniał nadal jako pracownik fabryki „Elektryczność”. Drużynowym był 19-letni robotnik Stanisław Marzec, mieszkający przy ul. Fabrycznej. Sekretarzem był 16-letni Alfons Szewczyk, który mieszkał w sąsiedztwie rodziny Marców. Marian Marzec (ur. 24.08.1921 r.) wykonywał zadania skarbnika. Jako gospodarza korespondencja starostwa wymienia 20-letniego Stanisława Kaczmarzyka. Urzędnicy starostwa powiatowego następująco opisali działalność drużyny:
Zjednująca członków wśród młodzieży szkolnej urządzając odczyty, pogadanki, wycieczki, zabawy, gry sportowe, przysposabiając swych członków wojskowo, [instruktorzy] wpajają dyscyplinę i wychowują obywatelsko, zajmują się krzewieniem tężyzny fizycznej (…)”.
Funkcję opiekuna drużyny przejął następca A. Chojnackiego w Oddziale 30 % Wody Utlenionej inż. Henryk Gletkier. Odnośnie wspomnianego wyżej inż. Adam Chojnackiego można dodać, że w 1938 r. pełnił on funkcję przewodniczącego komitetu wykonawczego Funduszu Obrony Narodowej w Ząbkowicach. Mniej więcej w tym samym czasie (nieco wcześniej) pracę zmienił również Bronisław Sikora, z tego powodu od października 1938 r. drużynowym został Stanisław Marzec. Zmieniła się lokalizacja harcówki, która mieściła się odtąd w domu kolejowym przy ul. Stacyjnej. Według prof. Sylwestra Fertacza była izba była użytkowana wspólnie wraz z nową drużyną kolejową, którą utworzono w 1938 r. dla dzieci kolejarzy. Jako drużynowy przewodził jej Bolesław Białas. Przyczyny podziału drużyny Marian Marzec upatrywał w możliwość wsparcia ze strony Rodziny Kolejowej. Z uzyskanych funduszy B. Białas zorganizował wycieczkę do Worochty nad Prutem, natomiast druhowie „czterdziestki” w czasie wakacji przebywali na obozie we Fryszerce nad Czarną Przemszą.
(Nie)spokojny rok 1939
Groźba wybuchu wojny z III Rzeszą wisząca nad Polską od wiosny 1939 r. przyćmiła atmosferę gier i zabaw poprzednich lat. Obóz harcerski w Beskidach z udziałem kilku ząbkowickich harcerzy w sierpniu został skrócony na rozkaz wojska. We wsi Ząbkowice już w kwietniu przeprowadzone zostały ćwiczenia wojskowe. W przygotowania do obrony cywilnej państwa polskiego uczestniczyli również m.in. miejscowi harcerze. Niektórzy z nich podczas II wojny światowej kontynuowali działalność – w Szarych Szeregach lub wstępowali do Organizacji Orła Białego. Żaden z przedwojennych członków zarządu nie należał do partii politycznej. Oficjalna „apolityczność” stowarzyszenia integrowała i zapobiegała konfliktom członków grupy. Patriotyczne wychowanie w duchu dyscypliny i postaw obywatelskich okazało się skuteczne.
Czytelników pragnących poszerzyć swoją wiedzę zachęcam do sięgnięcia do dwutomowej monografii historycznej Ząbkowic autorstwa p. Andrzeja Lorenca. Celowo nie poruszyłem kwestii innej drużyny harcerskiej z Ząbkowic okresu międzywojennego tj. 47. Drużyny Harcerek im. Emilii Plater, ponieważ temat ząbkowickich działaczek harcerskich zasługujący na odrębne omówienie.
Podsumowanie
W ramach podsumowania wypada przytoczyć spisaną przez Mariana Marca charakterystykę działalności ząbkowickiej drużyny w okresie międzywojennym:
[Harcerze 40. ZDH.] posiadali wtedy piękny sztandar z wyhaftowanym dużym krzyżem harcerskim na niebieskim tle płótna (…).
Zbiórki harcerskie w Ząbkowicach urządzano w szkole powszechnej
oraz w lesie za wąskotorową kolejką dowożącą kamień z miejsca jego wydobywania do wapienników Łady. Zbiórki rozpoczynały i kończyły piosenki harcerskie (…).
W lesie bawiono się w podchody i gry terenowe. Do plutonu należała też młodzież pozaszkolna. Nie mając dotacji, harcerze sami musieli starać się o fundusze. Miesięczne 10 gr składki nie wystarczały nawet na pokrycie opłaty za wynajętą izbę oraz zakup sprzętu sportowego i biwakowego. Dlatego organizowano różne dochodowe imprezy. Przez pewien czas prowadzono sklepik szkolny, a urządzając zabawy brano towar w komis.
Społeczeństwo nie było bogate, bo gdyż był to czas kryzysu i wiele dzieci miało rodziców bezrobotnych. Nie mogli więc wiele pomóc. Na wycieczki każdy z uczestników zabierał ze sobą trochę prowiantu, który zebrany razem wystarczał na wyżywienie wszystkich.
Postępowano oszczędnie i starano się nic nie zmarnować. Dużych wymagań nie mieliśmy. Dlatego na naszym terenie harcerstwo stało się popularne, wyręczając rodziców w ich obowiązkach wychowawczych. Dawało ono dzieciom przyjemną i zdrową rozrywkę, bezpieczną i przeważnie na świeżym powietrzu a jednocześnie uczyło pracy w zespole. ZHP było organizacją apolityczną.
Mundurki harcerzy składały się z krótkich do kolan spodenek i bluzy koloru khaki a na bluzie krawat, którym była łowicka krajka albo chustka o barwie drużyny. 40 ZDH miała chusty niebieskie. Na głowie niska rogatywka z lilijką, na której były litery O, N, C – oznaczające Ojczyzna, Nauka, Cnota. W środku lilijki była przywiązka z literami ZHP (…).
Harcerstwo zasadniczo skupiało młodzież w wieku 12-20 lat. Poniżej tego wieku były Zuchy zwane początkowo Wilczkami, a powyżej – kręgi starszoharcerskie. Zuchy nosiły granatowe berety z główką wilczka zamiast lilijki i mundurek jak u harcerzy. Starsi harcerze często zastępowali bluzę harcerską frenczem (marynarką) i wkładali długie spodnie (…).
Harcerze z Ząbkowic i Gołonoga często organizowali wspólne imprezy.
[Harcerstwo] opierało się ono na zasadach chrześcijańskich. Uczono punktualności, aby nie tracić nie dogonionego już nigdy czasu minionego, aby człowiek punktualny nie musiał czekać na spóźniających się.
Do wyrobienia tych cech służyły wycieczki i obozy. Na łonie natury uczono się pracować, bo nikt za harcerzy nie stawiał namiotów czy szałasów oraz nie robił im posłania. To wszystko należało samemu wykonać. Zrobić potrzebny sprzęt biwakowy, kuchnię i ugotować na niej potrawy. Dosłownie sprawdzało się powiedzenie – jak sobie pościelisz tak się wyśpisz, a jadł będziesz to, co sobie ugotujesz i przyrządzisz. Uczono zaradności
i koleżeństwa, zapoznając równocześnie z przyrodą, która nas otacza”.
Udział harcerzy w przygotowaniach do wojny obronnej omawia artykuł:
Ząbkowiczanie we Wrześniu 1939 r.
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Katowicach, zesp. nr 770 Starostwo Powiatowe w Będzinie,
sygn. 984. Związek Harcerstwa Polskiego drużyna 40ta w Ząbkowicach, 1938 r.
Sylwester Fertacz, Ząbkowice, [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2, Dzielnice miasta, Dąbrowa Górnicza 2016, s. 239-319.
Andrzej Lorenc, Ząbkowice, t. 2, w Zagłębiu Dąbrowskim lata 1918-2018,
Dąbrowa Górnicza 2020.
Marian Marzec, Ząbkowice i okolica. Z pogranicza krakowsko-śląskiego od czasów zamierzchłych do 1991 r., Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1999.
Opracował: Mateusz Siembab
