Wieś Ząbkowice w strukturze
zagłębiowskiej sieci telefonicznej (do 1939 r.)
Telefonia w obecnym świecie wydaje się usługą wręcz niezbędną do życia. W jaki sposób z dostępem do połączeń telefonicznych radzili sobie Ząbkowiczanie przed wybuchem II wojny światowej? Pierwsze linie telefoniczne doprowadzono do Ząbkowic w ostatniej dekadzie XIX w. na potrzeby stacji kolejowej. Nieco później, w 1903 r. ząbkowicki oddział pocztowy przemianowano na oddział pocztowo-telegraficzny. Rozwój telefonii odnotowuje się w latach 30. XX. stulecia. Książki adresowo-reklamowe z lat 20. nie zawierały jeszcze informacji o numerach telefonów ząbkowickich zakładów. Centrala telefoniczna obsługująca Ząbkowice była wówczas centralą z obsługą ręczną. Spis abonentów sieci telefonicznych z 1937 r. informował: „w celu połączenia się z miejscowymi abonentami należy zadzwonić na numer centrali podmiejskiej w Sosnowcu. Dla uzyskania połączenia z abonentem centrali automatycznej Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska (Będzin, Chebzie, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Katowice, Ligota, Mikołów, Mysłowice, Nowa Wieś k. Chorzowa, Piekary Śląskie, Siemianowice, Sosnowiec, Szopienice, Tarnowskie Góry) oraz dla uzyskania połączenia z abonentem centrali z obsługą ręczną (Kazimierz k. Strzemieszyc, Sławków, Strzemieszyce) należy połączyć się za pośrednictwem miejscowej centrali, z centralą podmiejską w Sosnowcu, wymienić numer żądanego abonenta, po czym telefonista centrali podmiejskiej połączy z żądanym abonentem”.
Abonament użytkowników
centrali z obsługą ręczną
Abonament miesięczny za połączenia w sieci należącej do centrali z obsługą ręczną był droższy niż abonament klientów korzystających z sieci automatycznej. Ponadto państwowe przedsiębiorstwo Polska Poczta, Telegraf i Telefon naliczało opłaty dodatkowe za rozmowy z abonentami z Górnego Śląska przekraczające 3 minuty. Bez opłat dodatkowych (rozmowy okręgowe) można było rozmawiać z abonentami centrali telefonicznych Dąbrowy Górniczej, Będzina i Sosnowca. Osoby nieposiadające własnego aparatu telefonicznego mogły skorzystać z rozmównicy publicznej znajdującej się w urzędzie pocztowym.
Ząbkowiccy abonenci
W latach 30. XX wieku ząbkowicka sieć telefonii liczyła ok. 20 abonentów. Warto pamiętać, że pod sieć ząbkowicką podłączono również nieposiadające własnej centrali telefonicznej Wojkowice Kościelne i Łosień. Tamtejsze urzędy gminne i posterunki policji posiadały wspólny numer dla swojej gminy. Z telefonii korzystały przede wszystkim instytucje i miejscowe zakłady przemysłowe.
W 1937 r. jedynie 6 osób prywatnych posługiwało się własnym aparatem telefonicznym, w tym jeden duchowny. Mianowicie, abonentami były wówczas następujące osoby i instytucje:
11 Belgijska S.A. Tow. Połudn.-Polskich Hut Szkła. Huta Ząbkowice
-(dod.) dyrektor
2 „Elektryczność” zakł. elektrochemiczne w Ząbkowicach
7 „Eltes”, Sp. Firm., zakład wapien. i dolom. w Ząbkowicach
9 Frydrych Rywka, skład mąki, otrąb. i art. spożyw., 11-go Listopada 4
21 Huszno Andrzej, ksiądz, pensjonat „Zdrowie”, Bielowizna 5
22 Kobyliński Antoni
KOLEJE PAŃSTWOWE
12 – dyżurny ruchu dw. kol.
13 – oddz. V drogowy P. K. P.
____
6 Łada Stanisław, dom własny
18 Nadleśnictwo „Dąbrowa, Leśnictwo Ząbkowice”.
POCZTA, TELEGRAF I TELEFON:
10 – Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny
____
POLICJA PAŃSTWOWA:
4 – Posterunek Ząbkowice
5 – Posterunek Łosień
30 – Posterunek Wojkowice Kościelne
– (dod.) Zarząd gminy Wojkowice Kościelne
____
8 Siegreichowa Rena
14 Szulc Rudolf, dr med.
19 – Dom kolejowy Nr 13
Zarząd gminy Łosień
Zarząd gminy Wojkowice Kościelne
3 Ząbkowicka Fabryka Szkła
W 1939 r. w Ząbkowicach zarejestrowane były 24 numery telefonu. Niedługo po zakończeniu II wojny światowej (1946 r.) udało się niemalże wyrównać ten wynik, chociaż jeszcze w 1945 r. usługi telekomunikacyjne nie sięgał nawet połowy przedwojennego poziomu. Własny numer otrzymali m.in. – kolejowy posterunek Milicji Obywatelskiej oraz dyrektor Zjednoczonych Hut Szklanych.
Bardziej szczegółowe informacje dotyczące praktycznych aspektów funkcjonowania sieci telefonicznej w Ząbkowicach zawiera monografia historyczna Ząbkowic:
Andrzej Lorenc, Ząbkowice, t. 2, w Zagłębiu Dąbrowskim lata 1918-2018,
Dąbrowa Górnicza 2019, s. 56, 113-114, 204, 217-219, 221, 248, 343
[ebook dostępny na stronie Muzeum].
Bibliografia:
Sylwester Fertacz, Ząbkowice, [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2, Dzielnice miasta, Dąbrowa Górnicza 2016, s. 239-319.
Andrzej Lorenc, Ząbkowice, t. 1, w kluczu sławkowskim i Zagłębiu Dąbrowskim do roku 1918, Dąbrowa Górnicza 2019.
Andrzej Lorenc, Ząbkowice, t. 2, w Zagłębiu Dąbrowskim lata 1918-2018, Dąbrowa Górnicza 2019 [ebook dostępny na stronie internetowej Muzeum].
Książka adresowo-reklamowa i telefoniczna Zagłębia Dąbrowskiego dla przemysłu i handlu na rok 1924. R. 3. Sosnowiec 1924.
Przemysłowo-Handlowy Kuryer Sosnowiecki nr 43 z 11 października 1903 roku.
Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m.st. Warszawy) 1932/33, Ministerstwo Poczt i Telegrafów, Warszawa 1932.
Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Katowicach oraz sieci Okręgowej Zagłębia Dąbrowskiego i niemieckiego Górnego Śląska Beuthen (Bytom), Gleiwitz (Gliwice) i Hindenburg (Zabrze) na 1937 r., Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, Warszawa 1937.
Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Katowicach na 1939 r. Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, Warszawa 1939.
Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegr. w Katowicach na 1945 r., Dyrekcja Okręgu Poczt i Telegrafów, Katowice 1945.
Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegr. w Katowicach na 1946 r., Druk. Polskiej Partii Socjalistycznej – Chorzów Rynek 17, Katowice 1946.
Urzędowy spis abonentów Państwowej Sieci Telefonicznej okręgu Dyrekcji Poczt
i Telegrafów w Katowicach oraz miast Beuthen, Gleiwitz i Hindenburg wedle stanu
z dnia 1-go kwietnia 1928 r., Wydawnictwo Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Katowicach, Katowice 1928.
Spis abonentów sieci telefonicznej z 1932 r.
Spis abonentów sieci telefonicznych z 1939 r.
Spis abonentów sieci telefonicznych z 1945 r.
Spis abonentów sieci telefonicznych z 1946 r.
Opracował: Mateusz Siembab