Historia
Średniowiecze-nowożytność
Historyczne początki Ząbkowic nikną w pomroce dziejów. Można przypuszczać, że jako osada już w XIII wieku były częścią kompleksu majątkowego biskupstwa krakowskiego zwanego kluczem sławkowskim, w którym pozostawały aż do 1789 r. Pierwsza pewna wzmianka o Ząbkowicach pojawia się dopiero w dziele kanonika krakowskiego Jana Długosza pt. Liber beneficiorum („Księga uposażeń diecezji krakowskiej”) z ok. 1470-1480 r.
Od połowy XV wieku były wsią biskupią zaliczaną do parafii w Chruszczobrodzie. Dzieje przemysłu w Ząbkowicach rozpoczęły się w 1763 r., gdy z rozkazu biskupa Kajetana Sołtyka nad rzeką Trzebyczką wybudowano hutę żelaza. Sejm pod pretekstem uchwalenia podatków na wojsko w 1789 r. przekazał Skarbowi Koronnemu część majątków biskupich w tym m. in. klucz sławkowski. W skutek III rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 r. Ząbkowice stały się częścią Królestwa Prus.
XIX wiek
W 1807 r. na terytorium Księstwa Warszawskiego wydzielono donację dla marszałka Jeana Lannes (drugie „Księstwo Siewierskie”), do której przyłączono m.in. Ząbkowice. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r. Ząbkowice znalazły się w granicach Królestwa Polskiego połączonego unią personalną z Cesarstwem Rosyjskim. W tym okresie utworzono nową jednostkę administracyjną, której podporządkowano Ząbkowice, była to Gmina Olkusko-Siewierska, która (z przerwą w l. 1915-1919) przetrwała do aż końca lat 40. XX wieku.
Nowy rozdział w historii Ząbkowic, „wsi rządowej w parafii Gołonóg” otworzyła licytacja na budowę stacji kolejowej w związku z budową Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Pierwszy pociąg przejechał przez Ząbkowice pod koniec 1847 r. W 1856 r. oddano do dyspozycji dworzec kolejowy, a w 1859 r. Ząbkowice uzyskały połączenie kolejowe z Sosnowcem. Następny przełom przyniósł ze sobą rozwój górnictwa i przemysłu, który dokonał się w latach 80. i 90. XIX w. Przyszły prezydent Dąbrowy Górniczej Adam Piwowar odkrył złoża w pobliżu Bieni i założył tam kopalnię dolomitu. W 1884 r. firma J. Schreiber & Neffen z Wiednia założyła w Ząbkowicach hutę szkła (tzw. czeską), która dała początek Hucie Szkła Gospodarczego. Na żądanie pracowników przy hucie ok. 1891 r. zorganizowano pierwszą (prywatną) szkołę podstawową w dziejach Ząbkowic. Pod koniec XIX w. Warszawskie Zakłady Elektrochemiczne Towarzystwa Akcyjnego „Elektryczność” postanowiły zbudować w Ząbkowicach fabrykę chemiczną.
XX wiek
Dzięki staraniom proboszcza gołonoskiego w 1910 r. dla mieszkańców nowego ośrodka przemysłowego założona została parafia pw. Zesłania Ducha Świętego, której pierwszym proboszczem został społecznik ks. Franciszek Plenkiewicz. Na przełomie XIX i XX w. zarówno dom Juliana Lubeckiego jak i willa rodziny Bokalskich (Basiula) gościły działaczy niepodległościowych PPS. Po I wojnie światowej drugą hutę szkła (przyszłą Hutę Szkła Okiennego) w Ząbkowicach założyła w latach 1925-1926 Belgijska Spółka Akcyjna Verraries du Midi de la Russie z siedzibą w Brukseli. Na początku II wojny światowej, w październiku 1939 r. Ząbkowice znalazły się w granicach ziem wcielonych do Rzeszy. Niecały rok później, jesienią 1940 r. władze okupacyjne powołały gminę zbiorczą Ząbkowice, której podporządkowano m. in. Bielowiznę (od 1954 r. cz. Ząbkowic), Wojkowice Kościelne i Antoniów. Ząbkowiczanie czynnie uczestniczyli w ruchu oporu i niejednokrotnie stawali się ofiarami represji niemieckich np. w styczniu 1945 r. dokonano egzekucji 16 mieszkańców Starosiedla. Po wojnie Ząbkowice zaczęto nazywać Ząbkowicami Będzińskimi dla podkreślenia ich przynależności do powiatu będzińskiego i odróżnienia od Ząbkowic Śląskich (niem. Frankenstein). Gminę Ząbkowice w 1954 r. podzielono na 4 gromady, w grudniu 1955 r. gromadę Ząbkowice przekształcono w osiedle typu miejskiego.
Miasto Ząbkowice
Na podstawie rozporządzenia premiera z lipca 1962 r. liczące ponad 7000 mieszkańców Ząbkowice otrzymały prawa miejskie. Po raz kolejny szansą na rozwój miała być wielka inwestycja- w styczniu 1972 r. Rada Ministrów zdecydowała o założeniu kombinatu hutniczego w rejonie Ząbkowice-Łosień. Nie minęły 2 miesiące od pierwszego wytopu w Hucie „Katowice”, gdy premier Piotr Jaroszewicz pod koniec stycznia 1977 r. podpisał rozporządzenie znoszące m. in. prawa miejskie Ząbkowic. W lutym 1977 r. stały się one dzielnicą Dąbrowy Górniczej. W latach 80. i 90. w dzielnicy Ząbkowice rozbudowano m.in. Osiedle Młodych Hutników.
Nie tylko herb miejski Ząbkowic po dziś dzień przypomina o ich kolejarskich i przemysłowych tradycjach. Swoją działalność produkcyjną kontynuuje w Ząbkowicach m.in. ERG S.A. Dowodami docenienia kunsztu artystycznego wyrobów Huty Szkła Gospodarczego „Ząbkowice” pozostają wystawy różnych instytucji kultury na terenie całego kraju. Dworzec kolejowy, najstarszy zachowany budynek Ząbkowic, codziennie odwiedzany przez podróżnych powinien zostać zachowany jako miejsce pamięci dla następnych pokoleń.
Pomóż nam stworzyć
kronikę wydarzeń bohaterów i miejsc!
Jeśli posiadasz w domowym archiwum zdjęcia, notki prasowe, czy inne materiały, którymi chciałbyś się z nami podzielić, śmiało – napisz do nas! Dołożysz swoją cegiełkę do wspaniałego przedsięwzięcia, które będzie służyć i edukować nas jeszcze przez wiele pokoleń.
Bądź na bieżąco
Newsletter
Chcesz dostawać od nas informacje o najnowszych wydarzeniach, wystawach i artykułach? Zapisz się!
