Huta Szkła Okiennego została wybudowana w latach 1925-1926 przez Belgijską Spółkę Akcyjną Verreries du Midi de la Pologne anciennement Glaces du Midi de la Rusie czyli Towarzystwo Południowo-Polskich Hut Lustrzanych. Powstała jako „rekompensata” dla spółki po nacjonalizacji Huty Szkła Okiennego i Lustrzanego w Konstantynówce na Ukrainie w czasie Rewolucji Październikowej. Za lokalizacją huty przemawiało połączenie kolejowe oraz bliskość dwóch ośrodków przemysłowych- górnośląskiego i Zagłębia Dąbrowskiego. Głównym akcjonariuszem był Eduard Guillonne z Charleroi. Siedziba zarządu głównego Belgijskiej Spółki Akcyjnej mieściła się w Belgii pod adresem Bruxelle rue Henri Maus 37-39. Siedziba reprezentacji na polskie huty szkła mieściła się w Warszawie przy ul. Złotej 14 i posiadała oddział w Ząbkowicach powstały w 1925 r. przy ul. Ząbkowickiej 11-14 (ul. Armii Krajowej). Teren oddziału i huty wydzierżawiony początkowo od Lasów Państwowych w 1939 r. został odkupiony przez Małopolskie Fabryki Szkła w Szczakowej i wydzierżawiony Hucie Szkła Okiennego „Ząbkowice”. W 1926 r. zawiązano w hucie związek zawodowy. Niedługo później, w 1928 r. towarzystwo akcyjne przystąpiło do ogólnopolskiego kartelu hut szkła „Verpol”. Wybudowana w Ząbkowicach huta była w Polsce pierwszą hutą szkła płaskiego maszynowego, produkowanego metodą Fourcaulta. Wytwarzano w niej m .in. szkło szybowe, dachowe, taflowe ciągnione i prasowane oraz posadzkę szklaną. Huta dysponowała własną elektrownią na prąd stały. W 1938 r. zatrudniała ok. 300 robotników. Zdolność produkcyjna w okresie szczytowej koniunktury wynosiła 180 tys. m2 szkła przy obsadzie 320 ludzi załogi. Przez cały okres międzywojenny wyprodukowano w hucie ponad 14 mln m2 szkła. W zakładzie miały wówczas miejsce dwa duże strajki- w latach 1927 i 1937. Na skutek strajków pracę straciło ok. 50 fachowców.
W 1939 r. hutę przejął niemiecki zarząd „Feindliches Vermögen” a w 1942 r. firma „Nenglas G.m.b.H”. W okresie II wojny światowej huta straciła ¼ wyposażenia. W styczniu 1945 r. komitet fabryczny powierzył stanowisko dyrektora huty Feliksowi Papierniakowi, późniejszemu wiceministrowi Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych. Przedwojenny poziom produkcji udało się osiągnąć w 1946 roku. Pod koniec 1949 r. udało się wdrożyć innowację- uruchomiono w hucie produkcję szkła hartowanego. Lata 50. i 60. to czas intensywnych prac budowlanych. Do 1955 r. wykończono pomieszczenia produkcyjne skrzyń do pakowania szkła. W latach 1956-1960 wybudowano zestawiarnię z silosami oraz magazyny wyrobów gotowych. W tym czasie zmechanizowano także transport zestawiarni do wanien, postawiono magazyn materiałów łatwopalnych i uruchomiono piec hartowniczy do szyb giętych. W miejsce starego drewnianego magazynu wybudowano nowoczesne pomieszczenie na składowanie piasku wyposażone w urządzenia do mechanicznego transportu. W pierwszej połowie lat 60. wybudowano nową halę hartowni, szamotownię i laboratorium oraz dwie dalsze nawy magazynu wyrobów gotowych. W tym okresie w produkcji zaczęto stosować szlifierki, wykrawaczki i stół mechaniczny. Wdrożono wówczas także mechanizm łamania szkła na maszynach Fourcaulta i zmechanizowano proces hartowania szkła. Ok. 1965 r. rozpoczęto budowę kolejnego warsztatu mechanicznego. Zatrudnienie w zakładzie wzrosło gwałtownie od połowy lat 50. z ok. 519 do ponad 900 pracowników w 1962 roku. Szkło z Huty Szkła Okiennego w okresie PRL eksportowano do kilkunastu państw na kilku kontynentach m.in. do Azji (Malezja, Arabia Saudyjska, Tajlandia), Afryki (Nigeria, Sudan, Maroko, Tunezja, Maroko), Ameryki Północnej (USA, Kanada) i Ameryki Południowej (Wenezuela). W latach 70. HSO posiadała własny ośrodek wypoczynkowy w Tęgoborzu, przychodnie, osiedle oraz stołówkę. Od 1951 r. do początku lat 80. XX w. huta należała do Zjednoczenia Hut Szkła „Vitropol” w Sandomierzu. Produkcja dzieliła się na dwa główne wydziały: przetwórstwa szkła i wydział produkcji szkła okiennego. W latach 80. zatrudnionych w hucie było ok. 1100 osób. Kryzys gospodarczy spowodował, że zatrudnienie zredukowano znacznie już w pierwszej połowie lat 90. XX w. Na przełomie XX i XXI w. toczyło się postępowanie upadłościowe Huty Szkła Okiennego „Ząbkowice”. Obecnie przy ul. Armii Krajowej działalność prowadzi producent wełny mineralnej URSA sp. z.o.o.
Fot. u góry: widok ogólny na Hutę Szkła Okiennego pochodzi z Księgi pamiątkowej.
Bibliografia:
Księga pamiątkowa. 40-lecie Huta Szła Okiennego Ząbkowice w Ząbkowicach 1925-1965. Ze zbiorów Muzeum Miejskiego „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej;
Sylwester Fertacz, Ząbkowice, [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2, Dzielnice miasta, Dąbrowa Górnicza 2016, s. 239-319;
Encyklopedia Dąbrowy Górniczej A-Z, t. 1, red. S. Pobidel, Dąbrowa Górnicza 1996
oraz Miasto Ząbkowice. Informator, oprac. m.in. A. Abramski, Z. Mrówka, Z. Płazak, R. Szczepankiewicz, red. Adam Sikora, Ząbkowice 1976.
