Reforma rolna na terenie wsi Ząbkowice
Zagadnienie parcelacji gruntów w Ząbkowicach wiąże się ściśle z reformą rolną, która stanowiła jedną z palących kwestii do rozwiązania przez kolejne rządy Rzeczypospolitej Polskiej aż do połowy lat 20. XX w. Na zmianach polegających na podzieleniu dużych majątków ziemskich mieli skorzystać bezrolni i małorolni chłopi. Zgodnie z zapisami ustawy z 1920 r. właściciele mieli otrzymywać jedynie częściową rekompensatę, dlatego 5 lat później w ustawie o wykonaniu reformy rolnej wprowadzono rozwiązania kompromisowe. Oprócz zasadniczego celu jakim według ustawodawcy było wzmocnienie prywatnych gospodarstw rolnych ustawa zakładała m. in. tworzenie kolonii i ogródków robotniczych w pobliżu miast oraz podmiejskich ośrodków przemysłowych. Państwo polskie zobowiązało się do przeprowadzania parcelacji gruntów w wysokości 200 tys. ha rocznie do 1935 r.
Właścicielami ziemi były nie tylko osoby prywatne lecz także instytucje państwowe, w tym Nadleśnictwo Dąbrowa (Górnicza), które posiadało grunta m. in. w Ząbkowicach. Widoczny poniżej plan gruntów rozparcelowanych z dóbr tego nadleśnictwa (skala 1:2000) został sporządzony przez upoważnionego przez Ministerstwo Reform Rolnych mierniczego przysięgłego w Sosnowcu inż. Władysława Czyża w 1927 r. Dokument w maju 1928 r. zatwierdzili – prezes Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Kielcach. Plan parcelacji (o pow. 7125 m2) zawiera wykaz miar, opis gruntów przyległych (szosy sejmiku powiatu będzińskiego, Nadleśnictwa Dąbrowa, kolei państwowych Dyrekcji Warszawskiej, odnogi do Grodźca), legendę gruntów poleśnych i ulic itp.
Działalność Stowarzyszenia "Kolonja" w świetle pisma z 1932 r.
Zgodnie z zapisami ustawy próbę zakładania kolonii robotniczych podejmowano również na terenie Ząbkowic. Działalność miejscowego Stowarzyszenia Spółdzielczego „Kolonja” znana jest dzięki dokumentowi ze zbiorów Archiwum Państwowego w Katowicach. Zarząd stowarzyszenia 17 września 1932 r. wystosował pismo do Starostwa Będzińskiego z prośbą o wydanie opinii dotyczących projektowanego osiedla w celu przekazania sprawy do władz wyższego szczebla. Założone w 1929 r. stowarzyszenie w momencie sporządzania dokumentu liczyło 420 nieposiadających ziemi członków, którzy na otrzymanych działkach zamierzali wybudować domy, do września 1932 r. wybudowali ich już 130. Starania o przydział ziemi (40 ha) uzasadniali jej nieprzydatnością dla gospodarki leśnej.
Pracownik starostwa ołówkiem naniósł krytyczne, aczkolwiek przychylne uwagi:
„Spółdzielnia o małej żywotności. Dotychczasowa działalność ograniczała się do wybrania terenów i rozdzielenia ich pomiędzy członków. Domów sposobem spółdzielczym nie budowano. Poszczególni właściciele działek zabudowywali tereny samodzielnie na własny rachunek.
Zarządzenia władz wojew. na które Spółdzielnia się powołuje starostwo nie zna. Tereny, o których spółdzielnia wspomina należą do Nadleśnictwa […] mogą być czynione zabiegi o przydział parcel”.
Dla podwyższenia wagi swojej argumentacji zarząd „Kolonji” powołał się na opinię w tej sprawie wydaną przez posła na Sejm, dr Wiktora Gosiewskiego, która niestety nie została dołączone do pisma. Pochodzący z Mazowsza lekarz niewątpliwie orientował się w kwestiach dotyczących mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego, ponieważ przez pewien czas mieszkał w Zagórzu. W 1919 r. pracował w Będzinie jako lekarz powiatowy, później w Kasach Chorych – w Zagórzu i Sosnowcu, a także jako ordynator oddziału wewnętrznego w szpitalu św. Wincentego w Dąbrowie Górniczej i kierownik ambulatorium kopalni „Mortimer”. W 1934 r. poseł Gosiewski objął stanowisko dyrektora Ubezpieczalni Społecznej w Sosnowcu, a w 1935 r. zastępcy naczelnego dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wielokrotnie nagradzany był odznaczeniami państwowymi: orderem Polonia Restituta, Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi i Górnośląskim Krzyżem Walecznych. Zmarł w Warszawie 8 lipca 1936 r. zastrzelony przez zamachowca.
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Katowicach, (zesp. 770) Starostwo Powiatowe Będzińskie, sygn. 249. Stowarzyszenie Spółdzielcze „Kolonia” w Ząbkowicach, 1932 r.
Gosiewski Józef Wiktor (1890-1936): https://sejm-primo.hosted.exlibrisgroup.com/primo-explore/fulldisplay?docid=48SEJM_ARS10000000470&context=L&vid=48SEJM_VIEW&lang=pl_PL&search_scope=default_scope&adaptor=Local%20Search%20Engine&tab=default_tab&query=any,contains,Gosiewski%20Wiktor&mode=basi, dostęp: 04.01.2024.
Plan gruntów rozparcelowanych z majątku Nadleśnictwa Dąbrowa w miejscowości Ząbkowice 1927 r. Ze zbiorów Muzeum Miejskiego „Sztygarka”.
Przegląd Ubezpieczeń Społecznych. Organ Instytucyj Ubezpieczeń Społecznych. Miesięcznik, r. IX, zeszyt 8, Warszawa sierpień 1936 r., s. 571-572.
Opracował: Mateusz Siembab
