Starania o budowę kościoła w Ząbkowicach podjął proboszcz gołonoski ks. Tadeusz Konarski, który wybrał lokalizacji a także zadbał o zgromadzenie środków finansowych. W 1903 r. przystąpiono do budowy, nad którą czuwał Komitet Budowy Kościoła. Kosztorys miał wynosić 29.590 rubli 48 kopiejek. Według danych z lipca 1902 r. miał on docelowo pomieścić 3000 osób. Jako materiały wykorzystano cegłę licową oraz kamień granitowy obrobiony na cokół. Budowla nosi cechy ekletycznej, głównie neogotyckiej architektury sakralnej. Projekt budynku był dziełem autora wielu zabytków architektury sakralnej inż. Józefa Pomianowskiego. Trójnawowy kościół halowy z pięcioprzęsłowym korpusem został bogato zdobiony kamiennym detalem. Jednonawowe prezbiterium zamknięto trójbocznie. Sklepienie nawy głównej podpierało 10 filarów. Budowę zakończono w 1905 r., od tej pory w plebanii osiadł dotychczasowy wikary parafii pw. św. Antoniego ks. Franciszek Plenkiewicz. Uroczyste poświęcenie świątyni miało miejsce 6 grudnia 1905 r. Mur kościoła wzmocniono przyporami. Poświęcenia dokonał ks. F. Plenkiewicz, pierwszy proboszcz parafii ząbkowickiej. W 1907 r. założono cmentarz parafialny przy dziś. ul. Gospodarczej. Nową parafię erygował 10 września 1910 r. biskup kielecki Augustyn Łosiński. Prace remontowo-wykończeniowe trwały aż do wybuchu I wojny światowej.
Kwadratowa wieża przechodząca w ośmiobok została zwieńczona wysokim ostrosłupowym hełmem. Elektryczność zainstalowano w kościele już w 1921 r. W 1934 r. na prowizorycznej dzwonnicy zawieszono dzwon. Wieżę w fasadzie wykończono dopiero w lipcu 1934 r. Projekt nadbudowy wieży został wykonany według szkiców J. Pomianowskiego z 1911 r. Staraniem ks. Józefa Plucińskiego w nawach ułożono terakotową posadzkę (1927 r.), wykonano ławki, rzeźbę do głównego ołtarza, okna oszklono szkłem katedralnym.
Projekt nadbudowy wieży kościoła zatwierdzony przez Urząd Wojewódzki Kielecki (10 X 1934 r.), wykonany na podstawie szkiców J. Pomianowskiego. Pochodzi z zasobu Archiwum Państwowego w Kielcach.
21 października 1956 r. świątynię konsekrował biskup częstochowski ks. Zdzisław Goliński. We wnętrzu na uwagę zasługuje szczególnie neogotycka dekoracja malarska i snycerska. Tablica umieszczona na ścianie świątyni upamiętnia dziewięciu poległych w walce o granice Polski w l. 1918-1920 (3 V 1931 r.). W okresie posługi kapłańskiej ks. Tadeusza Horzelskiego (1976-1984) wstawiono podwójne okna a dach kościoła pokryto blachą cynkową. W imieniu parafian 1 września 1992 r. Franciszek Mikina ufundował tablicę ku pamięci ofiar terroru hitlerowskiego i stalinowskiego. Z inicjatywy Związku Solidarności Polskich Kombatantów- Region Śląski na murze kościoła znalazła się tablica upamiętniająca postać proboszcza ks. Fortunata S. Nowaka (1927-2011).
Bibliografia
Encyklopedia Dąbrowy Górniczej A-Z, t. 1, red. Stefan Pobideł, Dąbrowa Górnicza 1996.
Bogusław Krasnowolski, Joanna Hiżycka, Stanisław Sławiński, Studium historyczne miasta Dąbrowa Górnicza, Kraków 1999.
Jan M. Wiśniewski, Diecezja częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierckim i żareckim oraz parafji Olsztyn, Marjówka Opoczyńska 1936.
Sylwester Fertacz, Ząbkowice, [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2, Dzielnice miasta, Dąbrowa Górnicza 2016.
http://diecezja.sosnowiec.pl/145,dabrowa-gornicza-zabkowice,-parafia-pw.-zeslania-ducha-swietego, dostęp: 06.06.2022.
Opracował: Mateusz Siembab
