Pałac Naczelnika kolei warszawsko-wiedeńskiej w Ząbkowicach i jego twórca

Czesław Domaniewski (1861-1936). Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji (zesp. nr 11), sygn. 6208. "Światowid" nr 542/53 z 29.12.1934 r.

Prof. Czesław Domaniewski, architekt i wykładowca Politechniki Warszawskiej urodził się 18 marca 1861 r. we wsi Gronówek w powiecie sieradzkim. Był synem właściciela majątku ziemskiego oraz młodszym bratem pianisty, kompozytora Bolesława Domaniewskiego (1857-1925). Po ukończeniu szkoły średniej w Warszawie w 1883 r. wstąpił do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu na Wydział Architektury, który ukończył w roku 1889 ze złotym medalem uzyskując tytuł architekta-artysty I-stopnia. W 1890 r. rozpoczął pracę w Warszawie pod kierunkiem znanego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego, a niedługo później, już w 1891 r. jako główny architekt Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Ze stanowiska architekta kolejowego ustąpił po wykupieniu kolei przez władze rosyjskie w 1912 r. W latach 1911-1918 wykładał budownictwo wiejskie na kursach przemysłowo-rolniczych i Wyższej Szkoły Rolniczej w Warszawie. Od 1915 r. brał udział w organizowaniu Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Funkcję dziekana tego wydziału piastował w l. 1917-1920. Na Wydziale Architektury wykładał budownictwo. W 1919 r. uzyskał nominację na stopień profesora zwyczajnego. W 1929 r. przeszedł w stan spoczynku. Władze Politechniki Warszawskiej nadały mu tytuł Profesora Honorowego. Był autorem opracowań poświęconych technice i materiałom budowlanym (kilka z nich ukazało się drukiem) oraz współautorem publikacji pt. Rozróżnianie stylów w architekturze: dla poświęcających się sztuce stosowanej oraz do użytku ogółu (1900, 1913, 1923, 1930). Podczas pracy w zawodzie architekta zasłynął licznymi projektami – gmachów użyteczności publicznej, kościołów, obiektów przemysłowych jak i domów prywatnych. Cechowała go umiejętność łączenia elementów stylów historycznych. Nekrolog zamieszczony na łamach „Architektury i Budownictwa” z 1936 r. charakteryzował jego wkład następująco:

 

Obfita działalność architektoniczna ś. p. Profesora Czesława Domaniewskiego należy w dziejach architektury polskiej do okresu przejściowego od eklektyzmu II-ej połowy XIX wieku do racjonalistycznego funkcjonalizmu doby obecnej.

Na potrzeby niniejszego tekstu ograniczę się jedynie do wymienienia osiągnięć Czesława Domańskiego  z okresu działalności na stanowisku głównego architekta kolei warszawsko-wiedeńskiej (1891-1912): projekt dworca kolei warszawsko-wiedeńskiej w Warszawie z elewacją w stylu secesji, warsztatów kolejowych w Żbikowie, domu administracji warsztatów kolejowych w Pruszkowie (elewacja w stylu romańsko-gotyckim), („willowego” tzw. letniego) dworca w Ciechocinku, dworców w Nowym Będzinie, Zawierciu, Łodzi i Kaliszu. Dworzec centralny w Warszawie z wielką szklaną halą i podziemnymi torami władze rosyjskie zatwierdziły w 1901 r. Ponadto prof. Czesław Domaniewski był  autorem projektu, popadającego obecnie w ruinę obiektu domu mieszkalnego urzędników stacji drogi żelaznej warszawsko-wiedeńskiej w Ząbkowicach, nazywanego też  Domem lub Pałacem Naczelnika.

"Pałac Naczelnika", fot. Mateusz Siembab, listopad 2020 r.
Razem z naczelnikiem inż. Jacobsonem i służbą stacyjną w domu wybudowanym z surowej cegły mieszkał jego zastępca. Budynek tworzył kompleks architektoniczny z parkiem przypałacowym: Kilka prac arch. Cz. Domaniewskiego, „Przegląd Techniczny” nr 7 z 1908 r., s. 92. Wydawca: Maurycy Wortman, redaktor: Jakób Heilpern, Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, Włodzimierska nr 3 (Gmach Stowarzyszenia Techników w Warszawie). Fragment czasopisma ze zbiorów Muzeum Miejskiego „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej.

Według Śląskiego Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach (obecnie dział Regionalnego Instytutu Kultury im. Wojciecha Korfantego) budynek położony przy ul. Dworcowej 23 w Dąbrowie Górniczej – Ząbkowicach powstał w 1892 r. Karta ewidencyjna nieruchomości sporządzona w 2015 r. przez pracowników ŚDCK została włączona do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków prowadzonej przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zalecono wówczas rewitalizację zespołu pałacowo-parkowego i wykonanie dokumentacji konserwatorskiej do celów archiwalnych. Inaczej wybudowanie pałacu datuje autor monografii Ząbkowic, Andrzej Lorenc, który wskazuje na fakt, że do Ząbkowic z Sosnowca oddział Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej został przeniesiony w 1894 r. (od 1896 r. funkcjonował jako Oddział V kolei warszawsko-wiedeńskiej). Niedługo później miano rozpocząć budowę obiektów z pomieszczeniami biurowymi i mieszkalnymi, które miały być gotowe przed 1900 r., a być może nawet już w 1896 r.

Fasadę budynku zdobią symbole kolejowe: topór i kotwica, które były znakiem rozpoznawczym Korpusu Inżynierów Komunikacji. Obiekt pałacowy otoczony był pierwotnie parkiem z fontanną. W pałacu rezydował naczelnik oddziału V kolei warszawsko-wiedeńskiej inż. Tadeusz Jacobson. Oddział zlikwidowano podczas I wojny światowej. Po II wojnie światowej budynek pełnił funkcje biurowe i mieszkalne dla pracowników PKP. Lokatorzy opuścili go dopiero w 1983 r. Na skutek pożaru z 2001 r. obiekt znajduje się obecnie w stanie ruiny. Walory architektoniczne domu urzędników oddziału kolejowego w Ząbkowicach docenił też historyk sztuki prof. Bogusław Krasnowolski:

W sąsiedztwie zespołu stacyjnego wyjątkowo bogata, neogotycka architektura ceglana ze starannie opracowanym, kamiennym detalem fasady – wyróżnia się pałac z końca XIX w. przy dzisiejszej ul. Dworcowej 23. Fasadę poprzedza niewielkie założenie parkowe z kamiennym obramieniem zbiornika wodnego na osi. Całość zachowała się niestety w stanie awaryjnym.

Bibliografia:

Czesław Domaniewski (1861-1936). Plansza autor. Teresa Gomołowska, Dorota Wojnowska, Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej.

Encyklopedia Dąbrowy Górniczej A-Z, t. 1, red. Stefan Pobideł, Dąbrowa Górnicza 1996.

Karta ewidencyjna obiektu nieruchomego niewpisanego do rejestru zabytków nr 1658 (Dąbrowa Górnicza – Ząbkowice ul. Dworcowa 23), oprac. Ewa Caban, Danuta Cholewa, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, październik 2015

[dostępna do pobrania za pośrednictwem portalu: https://zabytek.pl/pl]

Kilka prac arch. Cz. Domaniewskiego, „Przegląd Techniczny”  nr 7 z 1908 r.

Bogusław Krasnowolski,  Joanna Hiżycka, Stanisław Sławiński, Studium historyczne miasta Dąbrowa Górnicza, Kraków 1999.

Andrzej Lorenc, Pałacyk Naczelnika, http://dawnadabrowa.pl/category/dzielnice/zabkowice/dworcowa/palacyk-naczelnika, dostęp: 15.03.2024.

Tenże, Ząbkowice, t. 1, w kluczu sławkowskim i Zagłębiu Dąbrowskim do roku 1918 [ebook].

Tenże, Ząbkowice, t. 2, w Zagłębiu Dąbrowskim lata 1918-2018, [ebook].

Ś. p. Czesław Domaniewski, „Architektura i Budownictwo” nr 5, 1936 r.

 

Bibliografia prac Czesława Domaniewskiego opracowana przez pracowników Biblioteki Centralnej Politechniki Warszawskiej:

https://bcpw.bg.pw.edu.pl//Content/5606/domaniewski_biblio.html, dostęp: 01.03.2024.

 

Opracował: Mateusz Siembab

Zobacz także

Pomóż nam stworzyć

kronikę wydarzeń bohaterów i miejsc!

Jeśli posiadasz w domowym archiwum zdjęcia, notki prasowe, czy inne materiały, którymi chciałbyś się z nami podzielić, śmiało – napisz do nas! Dołożysz swoją cegiełkę do wspaniałego przedsięwzięcia, które będzie służyć i edukować nas jeszcze przez wiele pokoleń.

Jeśli chcesz podzielić się z nami częścią swojej historii,
prześlij je za pomocą poniższego przycisku

Bądź na bieżąco

Newsletter

Chcesz dostawać od nas informacje o najnowszych wydarzeniach, wystawach i artykułach? Zapisz się!

Dziękujemy za zapisanie się do naszego newslettera

Skip to content