Atmosferę wypoczynku na Basiuli w okresie międzywojnia tworzyły nie tylko wille letniskowe. Sławę przyniósł jej również pensjonat prowadzony przez niezwykle barwną postać księdza Andrzeja Huszny, który do Zagłębia Dąbrowskiego przybył w 1923 r. Zamieszkał wówczas gościnnie u małżeństwa Tomasza i Janiny Legomskich na kolonii Dziewiąty. Pierwsze msze odprawiał „pod gruszą” na posesji swoich gospodarzy. Nabożeństwa te były ścigane przez policję jako nielegalne zgromadzenia. Szybko popadł w konflikt z proboszczem ks. S. Mazurkiewiczem. Gdy tylko udało mu się kupić ziemię wybudował dom – przyszłą plebanię i kaplicę – kościół św. Michała Archanioła przy zbiegu ul. Narodowej i Granicznej.
Jeszcze podczas pobytu w Mstyczowie duchowny snuł wizję budowy demokratycznego kościoła katolickiego. Ideę tę wydawało się na krótko porzucił, jednak niebawem zaczął głosić jeszcze bardziej radykalne poglądy. Płomiennymi kazania pod gołym niebem przyczynił się do utworzenia parafii Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w Dąbrowie Górniczej. Przez duchowieństwo rzymskokatolickie uważany był za przywódcę herezji. Obrzędy katolickie interpretował teozoficznie, a w swojej retoryce niejednokrotnie odwoływał się np. do postaci legendarnych i mitologicznych, perswadując, że wiara Polaków powinna mieć korzenie słowiańskie. Osoby, które uczestniczyły w mszach ks. Huszny pamiętały, że w kościele parafialnym pw. św. Michała Archanioła, nad ołtarzem wisiało płótno z cytatem J. Słowackiego: „Polsko Twoja zguba w Rzymie”. Odprawianego przez niego po polsku nabożeństwa przyciągały tłumy wiernych.
Po zawarciu unii Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego z kościołem prawosławnym w 1926 r. ks. Huszno popadł w konflikt ze swoimi współpracownikami z kościoła narodowego. Przy pomocy miesięcznika „Kultura Ducha” (wydawanym przez jego żonę i szwagra Adolfa Paliborka) polemizował z odłamem biskupa Franciszka Hodura. W kazaniach do robotników przekazywał wielokrotnie idee socjalizmu. Pod koniec życia, w 1939 r. zmagając się z chorobą powrócił do wiary rzymskokatolickiej. Burzliwe losy ks. Huszny zainspirowały Juliusza Kadena-Bandrowskiego, autora powieści „Czarne Skrzydła” do wykreowania postaci księdza Kani, kapłana zbuntowanego przeciw Rzymowi. Obowiązki wikariusza parafii w l. 1937-1939 pełnił ks. Stanisław Detko.
Andrzej Huszno zmarł w wieku zaledwie 47 lat. Uroczystość pogrzebową celebrował proboszcz parafii pw. Matki Boskiej Anielskiej w Dąbrowie Górniczej, ks. S. Niedźwiedzki. Nagrobek „nawróconemu synowi” ufundowała matka ks. Huszny. Po niedługim czasie płyta nagrobna została jednak zniszczona.
Przekonania filozoficzno-religijne ks. Huszny skłaniały go stwierdzenia, że rośliny jako stworzone bezpośrednio przez Boga są bardziej godne zaufania niż leki dostępne w aptekach. Porad zdrowotnych zaczął udzielać za pośrednictwem wydawanego od 1925 r. „Głosu Ziemowida”, którego redaktorem został T. Legomski. Kolportażem „Ziemowida” zajmował się m. in. zatrudniony na plebanii ogrodnik. Ks. Huszno zajmował się ziołolecznictwem, bioenergoterapią i homeopatią. Jego zabiegi medycyny naturalnej cieszyły się na tyle dużą popularnością, że prowadził także pensjonat, w którym oferował leczenie niemal każdej możliwej choroby.
W jaki sposób ks. Huszno stał się właścicielem budynku, w którym stanął słynny pensjonat? Zdaniem A. Pachy kupił dom na Basiuli od sosnowieckiego żyda, nazwiskiem Lomberg, który go wybudował. Ząbkowiczanin wspominał również:
„Ten dom miał ładną wieżyczkę; obecnie jako zabytek stoi obok drogi od Antoniowa do Bielowizny. W latach międzywojennych ksiądz Huszno tu mieszkał, leczył ludzi ziołami; było tu takie małe sanatorium na kilka łóżek. Ksiądz prowadził kościół narodowy w Dąbrowie Górniczej – dzielnicy dziewiątej. Odprawiał msze w języku polskim (…).
Po wyzwoleniu ten dom zajęła gmina. Kupił ten dom ktoś ze Strzemieszyc, zburzył, wybudował dla siebie inaczej. Ale ta wieżyczka została i stoi przy drodze. Czeka na opiekę historyczną”.
Bibliografia
Encyklopedia Dąbrowy Górniczej A-Z, t. 1, red. Stefan Pobideł, Dąbrowa Górnicza 1996.
Sylwester Fertacz, Ząbkowice, [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 2, Dzielnice miasta, Dąbrowa Górnicza 2016, s. 239-319.
Jarosław Krajniewski, Herezjarcha: http://mojezaglebie.blogspot.com/2010/12/herezjarcha.html, dostęp: 26.10.2023.
Tenże, W pustyni Husznego, https://mojezaglebie.blogspot.com/2019/09/w-pustyni-husznego.html?m=0, dostęp: 26.10.2023.
Bogusław Krasnowolski, Przekształcenia urbanistyczne i architektoniczne Dąbrowy Górniczej, [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 3, Dzieje miasta, cz. 1, Dąbrowa Górnicza 2016, s. 521-546.
Ks. Andrzej Huszno, teczka z dawnych zbiorów Muzeum im. A. Zawadzkiego – obecnie w zasobie: Muzeum Miejskiego „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej.
Andrzej Lorenc, Ząbkowice, t. 2, w Zagłębiu Dąbrowskim lata 1918-2018, 2020 [ebook].
Tomasz Sikorski, Herezjarcha. Andrzej Huszno [1892-1939]. Życie – działalność – poglądy, Warszawa-Radzymin 2018.
Mariusz Trąba, Stosunki wyznaniowe na terenie Dąbrowy Górniczej, [w:] Dąbrowa Górnicza. Monografia, t. 3, Dzieje miasta, cz. 1, Dąbrowa Górnicza 2016, s. 597-624.
Opracował: Mateusz Siembab
